SOMALILAND FORUM
www.somalilandforum.com
|
Haatuf, Cadadki 35-ad, Feb.10, 2002
Telephone 252-225-3783, 252-828-3783
E-mail: haatufnews@hotmail.com
Ahmed Siiraanyo oo dalka ku soo
laabtay: Jawigii soo dhoweyntiisa iyo
Dareenka uu la soo gurya-noqday
Harg (Haatuf): {Intay isku soo boodeen ayey gaadooyinka isku dhirbaaxeen,
kadibna gacmaha iyo luqunta ayey sida Caynka iyo Baydda isu sudheen, waxayna
isku marnaayeen qadar hal miridh ka badan}. Sidaa waxa yeelay Axmed
Siilaanyo iyo Xubin ka mid ah Masuuliyiinta sar-sare ee Somaliland oo isku
qaabilay Madaarka Hargeysa.
Warar badan baa iigu dhiman xaaladda Wadanka, markaa waxaan doonayaa in aan
wax iska hubsado. Sidaas waxa yidhi, Siyaasiga Caanka ah ee reer Somaliland
Axmed Maxamed Maxamuud (Siilaanyo), oo shalay Madaarka Hargeysa uu ka soo
degay, ugu waramay Weriyayaal ka tirsan Haatuf, isaga oo ka soo kicitimay
magaalada London ee dalka Britain, halkaas oo uu ku sugnaa muddo sannad ka
badan, kadib markii uu dabayaaqadii sannadkii 2000, iska casilay Xil
Wasiirnimo oo uu ka hayey Maamulka Somaliland.
Axmed Siilaanyo, wuxuu markaa u kicitimay dalka Britain, waxaana ka soo
yeedhay inuu ka nasan doono hawlaha Siyaasadda. Hase yeeshee, wareysiga uu
shalay Haatuf siiyey waxa uu ku sheegay inuu mar kale dib ugu soo noqday
hawlaha Siyaasadda, taas oo uu carrabka ku dhuftay inuu wakhtigan xaadirka
ah diyaar u yahay inuu doorkiisa ka qaato dhaqdhaqaaqyada Siyaasadeed ee ka
socda Somaliland, isaga oo marxaladda ay hadda Somaliland marayso ku
tilmaamay, marxalad Siyaasadeed oo xasaasi ah.
Axmed Siilaanyo, waxaa Madaarka ka hor tegay dad badan oo soo dhaweeyay,
isla markaana waxa ka muuqatay shucuur cusub, sidaa darteed Xog-wareysiga uu
Haatuf la yeeshay, Jawigii soo dhaweyntiisa iyo Shucuurtii muuqaalkiisa,
waxaanu idiinka diyaarinay warbixin, waana tan:
Intay isku soo boodeen ayay labada gaado isku dhirbaaxeen, kadibna gacmaha
iyo luqunta ayay sida Caynka iyo Baydda isu sudheen, waxayna si farxadi ka
muuqato isugu marnaayeen muddo hal miridh ka badan. Sidaa waxa yeelay Axmed
Siilaanyo iyo Guddoomiye ku-xigeenka koowaad ee Wakiiladda Somaliland, Md.
C/Qaadir X. Ismaaciil Jirde, waxayna goortaasi ahayd Duhurnimadii shalay,
wakhtigaas oo uu Siilaanyo ka soo degay Diyaarad Ethiopian Airlines ah.
Mudane C/Qaadir oo ka mid ahaa dadkii Siilaanyo soo dhaweeyay, waxa uu ahaa
qofkii u horeeyay ee ay Axmed Siilaanyo is gacan qaadaan markii uu
diyaaradda ka soo degey, iyada oo ay C/Qaadir iyo Siilaanyo isku qaabileen
salaan gaado isa-saar ah, kuna kulmeen caga-dhiga albaabka diyaaradda ee
laga soo baxo, halkaas oo ay C/Qaadir iyo Xubno kale ugu sii diyaar ahaayeen
soo dhaweynta Siilaanyo.
Mudane C/Qaadir Jirde iyo Cismaan C/Laahi Jaamac (Saylici), oo Xukuumadii u
horeysay ee uu Madaxweyne Cigaal dhisay markii Boorama lagu soo doortay
1993-kii, ka noqday Wasiirkaa Arrimaha Dibadda, ayaa Axmed Siilaanyo ka soo
daadihiyey Afaafka albaabka diyaaradda ilaa qolka nasashada ee Madaarka,
halkaas oo ay ku sii diyaar ahaayeen kooxo kale oo ka tirsan dadkii ka hor
tegay Siilaanyo, iyada oo ay markii dambana Axmed Siilaanyo dhinaca
magaalada u soo hor kaceen dad iyo baabuur badan oo soo dhaweynayey.
Axmed Siilaanyo, wuxuu ku xaragoonayey labis ka kooban Shaadh Cad, Surwaal
midabka kaakiga leh, Koodh madow iyo Necktie qoorta ka lusha, wuxuuna u
muuqday nin soo nastay oo ay Jidhkiisa iyo dareenkiisuba jimcoon yihiin,
kamana ay muuqan diiftii ka muuqatay sannad iyo badh ka hor, wakhtigaas oo
uu Maamulka Somaliland ka hayey Jaggada culus ee Wasaaradda Maaliyadda, isla
markaana ay xaaladiisa Siyaasadeed ka dhignayd; Hal laba midigoodle
dhengadeeyay dhinacna uma bed qabo. Waayo, dhinaca Maamulka waxa uu ka ahaa
Wasiir uu Madaxweynihiisu baqo Siyaasadeed ka qabo oo la leeyahay inaga
raba, halka ay kooxaha Mucaaradka oo ay u badnaayeen Saaxiibadiisii SNM, u
arkayeen Abaanduule weyn oo hore uga mid ahaa, kadibna uga tallaabay Furin
dagaal oo ka soo horjeedda, taas oo keentay in ay Cannaanta u badiyaan,
wuxuuna Axmed Siilaanyo xaaladda noocaas ah kala kulmay cagaag badan. Hase
yeeshee, shalay wuxuu u ekaa nin wax badan ka soo kabtay diiftii ka raacday
muddo afar sanno gaadhaysa oo uu badhtanka ugu jiray Culays Maamul iyo
Hirdan Siyaasadeed, waxaana ka muuqday Weji farxad leh iyo diir jiidh
qabsaday.
Axmed Siilaanyo mar la weydiiyay dareenka uu la soo guryo noqday iyo halka
ay ujeeddadiisa Siyaasadeed daaran tahay, inkasta oo uu ku af gobaadsaday in
uu wax iska hubsanayo, haddana ma qarsan hungurigiisa Siyaasadeed ee
wakhtigan xaadirka ah, wuxuuna yidhi: Marka hore soo noqoshadaydu waa
caadi, waayo, xagaa (Ingiriiska) waan gaadhay, laakiin Socdaalkayga wakhtigan aniga oo wakhti ka dambeeyaba iman kari lahaa waxaa ugu muhiimsan,
waanigii markii aan Somaliland ka tegayay muddo hore sheegay in aan hawlaha
Siyaasadda ka nasan doono, balse intii aan debadaha ku maqnaa waxa gudo iyo
dibadba aad iila soo xidhiidhayay dad farabadan oo reer Somaliland ah oo cid
walba leh, waxayna iga codsanayeen in aan hawlaha Qaranka iyo arrimaha
Somaliland waajibkayga ka guto, kana qayb-galo. Midhkaasina wuxuu iila
muuqday mid gar ah. Mida kale dalku wuxuu galay wakhti aad moodo in ay
jiraan xasaasiyado dhinaca Siyaasadda ah, hawlahaasina ma aha kuwo laga
maqnaan karayo, markaa maadaama ay talada iyo arrinku halkan (Somaliland)
yaaliin waxay tahay in aan imaado oo dadka kala qayb-galo wixii hawlo ah ee
jira, taas ayaana isoo celisay.
Axmed Siilaanyo mar la weydiiyay inuu damacsan yahay inuu isku taago Kursiga
Madaxweyne-nimada Somaliland iyo in kale, wuxuu ku jawaabay: Warar badan
baa iigu dhiman xaaladda Wadanka, balse mar haddii aan soo noqday ummadda
waan kala qayb qaadanayaa wixii hawlo ah ee jira, laakiin siyaalo farabadan
baa hawsha looga qayb-geli karaa, sidaa darteed aniga musharaxnimada waxa
igala muhiimsan ama igala weyn, sidii wax looga qaban lahaa xasaasiyado iyo
arrimo badan oo taagan, taas oo ah mar haddii aynu marxalad ka baxayno oo
marxalad kale u gudbayno, waxa loo baahan yahay sidii loo ilaalin lahaa dalka
nabad-gelyadiisa iyo wada-jirkiisa, loogana wada-tashan lahaa arrimahainagu
soo fool leh ama inoo yaal, waana taa ta aan is leeyahay waxay u baahan tahay
in marxaladan culayska la saaro. Ta kale, imikaba way jirtaa afkaar aan qabaa,
laakiin waxaan jeclahay in aan xog qaato oo aan dalka iyo dadkaba waraysto,
waayo waxa la yidhi; Hubsiimo hal baa la siistaa.Sidaa darteed, inta aanan
qardo-jeexin oo aanan meelo badan jibaaxin, waxaan doonayaa in aan wax
iska hubsado.
Axmed Siilaanyo, waxa kale oo la weydiiyay dalalka dibadaha ee uu tegay iyo
shirar uu ka qayb galay waxa ay ku saabsanaayeen iyo in dhaqdhaqaaqyadiisa
Siyaasadeed ku lug lahaayeen, wuxuuna ku jawaabay; Runtii may jirin hawlo
badan oo Siyaasadeed oo aan ku jiray ama aan ku maqnaa, laakiin meelo badan
ayaanu dad reer Somaliland ah ku kulmaynay, wayna jireen Shirar sabab uun
loo qabanayay oo aan aniguna ka qayb-galayay. Waxa kale oo jirtay marar kale
oo odaynimo la iigu imanayay oo aanu dad sheekaysanayay, balse ma jiraan
shirar gaar ah oo aan anigu qabtay.
Waxa kale oo Axmed Siilaanyo la weydiiyay, wakhtigan xaadirka ah sida
Qadiyadda iyo Xaaladda Somaliland looga arko dibadaha, gaar ahaan dalalka
reer galbeedka ee uu ka yimid, wuxuuna yidhi: Kolay dareenka jira anigu
wixii aan arkayay iyo wixii aan maqlayay marka la isku geeyo, ugu horeyn
arrinta Somaliland marka laga hadlayo meel aad loo qiimeeyo weeye, marka loo
eego Mandaqadda aynu ku nool nahay, waxaana jira ixtiraam badan oo loo hayo
Xasiloonideeda iyo horumarka ay gaadhayba, balse waxaad moodaa mudooyinkan
dambe ee uu dhaqdhaqaaqa Siyaasiga ahi ina soo galay in ay dadka qaarkii
welwel ka qabaan xaaladeena, taas oo isha ay adduunyadu inagu eegaysaa tahay
in la hubsado, bal in aynu si wacan oo degan uga gudubno marxaladdan iyo in
ay wax inagu iman karaan, waxaanse ku kalsoonahay Insha Allaahu, haddii
aan dadkeena aqaano in aynu si wacan uga gudbi doono imtixaanka ay dunidu
ina eegayso bal sida aynu uga gudubno.
.
Maxaa u sabab ah Burburka Dhaqaale ee Soo wajahay Dowladda Somaliland
Harg (Haatuf): Hannaanka dhaqaale iyo ganacsi ee dalka oo awalba ku jiray
xaalad aad u liidata, ayaa haddana dawladda dhexe oo lagu leeyahay deyn tiro
badan oo Balaayiin Shillin gaadhaya, waxay dhawaan soo bandhigtay
Miisaaniyadda sannadkan 2002, oo gaadhaysa 104 Bilyan oo Sh.Sl. taas oo ka
badan tii sannadkii hore. Isla markaana waxay Xukuumaddu bedeshay qiimihii
sarrifka doollarka ee lagu salayn jiray Cashuuraha, kaas oo hore u ahaa
halkii doollarba 2500 Sh.Sl, balse hadda laga dhigay hadba qiimaha uu
sarrifka doollarku ka marayo suuqa xorta ah.
Goaankan cusub ee Xukuumaddu ku bedeshay qiimihii ay ku salayn jirtay
Cashuuruhu, markii lagu dhawaaqayba wuxuu saamayn taban oo xoog leh ku
yeeshay hannaankii ganacsi iyo habkii dakhli ururinta dawladdaba. Waxaana
maalmahanba aloosnaa xaalad dhaqaale oo qasaawe-salan gelisay hab
nololeedkii dhaqan/dhaqaale ee bulshada, oo markiisii horeba ahaa mid
raaf-dilaacsan oo basaas iyo busaarad dugsanayay. Haddaba, si wax looga
ogaado; sababaha dhaliyay goaankan cusub ee kordhinta sicirkii doollarka ee
lagu salayn jiray Cashuuraha, odoroska Miisaaniyadda 2002, xaaladda dhaqaale
ee lagu jiro iyo guud ahaanba hannaanka Siyaasadeed ee dawladdu ku maamusho
dhaqaalaha, wuxuu Haatuf ka soo diyaariyay Faaqidaaddan oo iftiiminaysa
marxaladda dhaqaale ee lagu jiro, taas oo uu Wargeysku mudooyinkanba daymo
gaara ku eegayay, kuna ogaaday arrimo badan oo loo aanayn karo in ay
alooseen xaaladdan.
Inkastoo Somaliland weli ku jirto xaalad gaar ah, oo aqoonsi laaantu ay ka
hor taagan tahay helista kaalmooyin Caalami ah, oo qayb ka qaata horumarinta
dalka, haddana taasi maaha mid iska hor taagaysa wax qabsigeeda gaar
ahaaneed, oo ah ka ay weli ku dhisantay Jamhuuriyaddani dhaqaale ahaan.
Sidaa daraadeed, wuxuu dalkani marka horeba ahaa mid kaalmo laaan taagnaa,
oo ku xisaabtamayay hayntiisa, iyadoo ay weliba u weheliso wakhtigan
xayiraadda saaran ganacsigii dhoofka xoolaha oo laf-dhabar u ahaa dhaqaalaha
dalka. Markay sidaas tahay ee aad ku xisaabtamayso Jeebkaaga oo keliya,
waxay guushaada iyo guul-daradaaduba ku xidhnaanayaan, hadba hannaanka
Siyaasadeed ee aad ku maamusho dakhliga yar ee aad haysato.
Haddaba, mar xooluhu dhoofayeen iyo hadda oo ay xayiran yihiinba, horayso
iyo dambaysaba, waxa la aaminsan yahay in hannaanka Siyaasadeed ee dawladdu
ku hagayso dhaqaaluhu uu ahaa, haddana yahay mid aan lahayn qorshe cad oo
isu dheeli tiraya haynta iyo baahida, taasina waxay ka dhigtay Maamulka
Somaliland mid loogu ab-tiriyo musuqmaasuq. Inkastoo la rumaysan yahay in
habkaasi wiiqay dakhliga dawladda, haddana wakhtiyadii hore waxaa xaqiiqda
qarin jiray dakhligii dhoofka xoolaha, oo yara asturi jiray suuqyada
ganacsiga iyo dawladdaba. Hase yeeshee, waxaa markastaba farta lagu fiiqayay
in dakhliga dhabta ah ee soo baxaa aanu si toos ah ugu wada-dhicin Khasnadda
dawladda. Dekedda Berbera, Kirada Haamaha Shidaalka Berbera, Cashuuraha
Shidaalka ee Total qaado iyo goobo kale oo dhawr ah ayaa ka mid ah meelaha
lagu tilmaamo in dakhligoodu garab maro khasnadda dawladda. Xisaabaha
dakhliga goobahani, sida qaalibka ah ka muuqdo hannaanka Xisaabeed ee
Wasaaradda Maaliyadda, siday iftiimiyeen warar lagu kalsoon yahay oo
arrintaas ku saabsan. Masuuliyiin dhawr ah oo Wasaaradda Maaliyadda isaga
dambaysayna, marnaba may caddeyn dariiqa uu maro dakhliga goobahaasi, balse
waxay qaarkood hore u tibaaxeen in dakhliga Dekeddu ka Madaxbanaan yahay
Wasaaradda Maaliyadda. Wasiirka Maaliyadda ee hadda xilka hayaana, mar wax
laga weydiiyay arrintaas wuxuu hadalkiisa sumad uga dhigay, in Dekeddu tahay
Hayad Madaxbanaan oo qorshayaasheeda Xisaabeed xor u ah, Miisaaniyadda
dawladda dhexena ku kabta Hal Bilyan oo Shillin oo caawimo ah. Hase ahaatee,
wuxuu Wasiirku xusay in ay meelaha kale dakhligooda Cashuureed ka helaan.
Si kastaba ha loo dhigee, sida ay sheegayaan Xogo aanu ka helnay illo u
dhuun-daloolla arrimaha dhaqaaluhu, dakhliga dhabta ah ee soo baxaa ma aha
mid si toos ah ugu wada-dhaca khasnadda dawladda. Sidaa daraadeed, waxay
taasi sababtay in Wasaaradda Maaliyaddu aanay tirsan qaybo dakhliga ka mid
ah, miisaaniyaddana ay ku salayso uun goobaha dakhli ee u soo hadhay.
Siday xogahaasi iftiimiyeen, iyadoo taasi meesha taalo, ayaa haddana waxa jira
Isu dheeli-tir laaan xoog leh oo la xidhiidha dakhliga iyo kharashka dawladda
dhexe galayso. Tusaale ahaan, Miisaaniyadii sannadkii 2000, waxay dhammayd
74-Bilyan oo Shillin, Tii sannadkii 2001, waxay gaadhaysay 78-Bilyan oo
Shillin, hase ahaatee labadaa sannadoodba kharashka ay dawladda dhexe gashay
waxa la sheegay inuu aad uga badnaa qoondaynta Miisaaniyadahaa. Inkastoo
arrintan Xukuumaddu ku macnaysay mid iska caadi ah, muddo-na la sheegay in
ay isa soo taraysay, haddana waxay wararku sheegeen in labadii sannadood ee
u dambeeyay ay dawladdu kharash-garaysay lacag xadigeedu badan yahay, iyada
oo ay faaruq yihiin Khasnaddaheedu oo aanay wax ugu jirin, taasina ay ka mid
tahay arrimaha wax-dhimaalka ku keenay sicirka sarrifka lacagta adag ee
suuqa xorta ah. Wararku waxay intaa ku dareen in sidaa aawadeed lacagtaas oo
lagu qiyaasay in ku dhow 30-Bilyan oo Shillin ay tahay deyn dawladda dhexe
gashay oo lagu leeyahay. Taas oo ay qaybo ka mid ah dad shacbi ahi
leeyihiin, qaybo kalena la sheegay in ay horumarin ahaan uga sii qaadatay
Baanka. Dawladdu wax way ka amaahan kartaa dadweynaha, mar walbana wax
siyaado ahi way soo baxaan, laakiin wax sidaa u weyn oo laga qayliyaa ma
jiraan, Baankana wax waa noo yaaliin. Sidaa waxa yidhi Wasiirka Maaliyadda,
Xuseen Faarax Doodi, mar uu dhawaan Shir-jaraaid ku qabtay Xafiiskiisa oo
wax laga weydiiyay amuurtaas. Wasiirku wuxuu intaa raaciyay oo uu yidhi:
Dadweynaha biilashoodii la yaalay Xisaabiyaha Guud, ma yaallaan hadda ee
xaga Baanka ayaanu u dirnay, waxaanu ku dedaalaynaana inuu Baanku bixiyo.
Doodda Wasiirka ka sokow, siday iftiimiyeen Warar lagu kalsoon yahay oo
dhinacyo kale oo Maaliyadda xogo-gaal u ah ka soo baxay, waxa weli la yaalla
Xisaabiyaha Guud Foojaro door ah oo lagu qiyaasay ilaa 250-Foojar, kuwaas oo
ah deynta taagan, lana sheegay in ay xambaarsan yihiin lacag gaadhaysa ilaa
3-Bilyan oo Shillin, kuwaas oo la sheegay in qorshahooda lagu daray
Miisaaniyaddan cusub, dadkii lahaana sidaa loogu wargeliyay. Wararkaasi waxa
kale oo ay tibaaxeen in tiro kale oo foojaro ah oo tiradooda lagu qiyaasay
in ku dhow 1300-Foojar, iyana loo gudbiyay dhinaca Baanka dabayaaqadii
sannadkii tegay, kuwaas oo la sheegay in ay ku qorshaysnaayeen Miisaaniyadii
sannadkaa.
Dhinaca kale, waxay wararku intaa raaciyeen in Xisaab-xidhkii labadii
sannadood ee tegay (2000 iyo 2001), aan weli la samaynin, iyadoo labadii
sanno ee ka sii horeeyay (1998 & 1999), iyana Xisaab-xidhkoodii loo gudbiyay
horaantii bishan. Sannadkan imika dhammaaday lagama gaadhsiin karo
Xisaab-xidhkiisa, kii labada kunna naga diyaar buu ahaa aniga ogaalkay.
Sidaa waxa yidhi Wasiirka Maaliyadda, Xuseen Faarax mar wax laga weydiiyay
arrintaa. Dhan kale marka laga eego, Sharciga Maaliyaddu wuxuu dhigayaa in
sannad kastaba Xisaab-xidhkiisu diyaar ahaado ugu dambeyn bisha 4aad ee
sannadka ku xiga. Sidaa aawadeed, waxa muuqata in iyadoo aan si rasmi ah loo
ban-dhigin Xisaab-xidhkii sannadahaas, haddana la diyaariyay Miisaaniyaddan
cusub. Xisaabiyaha Guud, Daahir Salaan, wuxuu ku dooday in aanay isku
xidhnayn Xisaab-xidhka iyo Miisaaniyaddu, mar laga wax laga weydiiyay
qorshaha ay ku saleeyeen samaynta Miisaaniyadda cusub. Daahir Salaan, wuxuu
intaa ku ladhay oo uu yidhi: Xisaab-xidhka Riboodhka la soo saaraa buug
dhan weeye, laakiin waxaanu haynaa oo aanu ku siin karnaa tiradii soo gashay
iyo tiradii soo baxday.
Siday tibaaxeen warar laga soo xigtay illo ku dhow-dhow Xafiiskaasi, waxa badi xafiiskaa ka maqan dadkii khibradda u lahaa arrimaha diyaarinta Xisaab-xidhka,
kuwaas oo la sheegay in meelo kale loo bedelay qaarkoodna ay iskaga tageen
shaqada, isla markaana gunooyin ay qaadan jireen shaqaalaha diyaariya
Xisaab-xidhka, ayaa iyana la tuhunsan yahay in ay xisaab xumaysteen. Arrimahaas
iyo qaar kale oo la xidhiidha, ayaa ka mid ah qodobbada loo aanaynayo in ay lugta jiideen diyaarinta Xisaab-xidhka.
Si kastaba ha lagu macneeyee, marka la isku daro arrimahaa kala duwan ee
aynu soo xusnay, waxa muuqata in aanay jirin Siyaasad Jiho cad leh oo
Maaliyadeed, balse uu xaalku yahay mid marba dhan loo dhigayo. Taasina ay ka
dhigtay, Hayadaha Maaliyadda ee is ilaalin lahaa, siday qabaan aqoonyahano
badan oo dhinaca dhaqaalaha ku xeel-dheeri, qaar isku murugsan oo aan
isticmaalin awoodahoodii dastuuriga ahaa, balse adeegsada Nidaam Xeer-jajab
ah. Kaas oo la aaminsan yahay inuu meesha ka saaray in la sameeyo qiimayn
dhab ah, oo ku salaysan waaqaca dhaqaale ee jira, Miisaaniyaddana lagu
saleeyo.
Haddaba, iyada oo ay arrimahaasi badka yaaliin, ayay haddana dawladda dhexe
jeedaalisay dakhli door ah oo ay u baahan tahay in ay ku hawl-gasho wakhtiga
dhow ee socda oo la filayo in dalku galo hir-gelinta marxalad cusub. Sidaa
aawadeed, waxay dadka dhaqaalaha u kuur-galaa ku macneeyeen goaankan cusub
inuu yahay, mid ay dawladdu ku doonayso in ay ku hesho kharashkaa badan.
Ujeeddayadu maaha in aanu dadweynaha wax ku qaali garayno ee rag kale
ayaanu wax ka dhacsanaynaa, ayuu yidhi Wasiirka Maaliyaddu, mar wax laga
weydiiyay ujeeddada goaankan cusub. Hadalka Wasiirka waxa laga dhadhansan
karaa in cidda dawladdu wax ka dhacsanaysaa ay yihiin ganacsatada, hase ahaatee
waxa muuqata in aan lagu xisaabtamin waxa ay ka dhacsadaan in ay
saaran yihiin Shacbiga dan-yarta ah, taasina ay muujinayso cidda dhibaatadu
ku dhacaysaa in ay tahay ummadda, balse aanay ganacsatada waaweyn oo marar
badan Cashuur-dhaaf loo siiyo deymo lacageed oo uu Maamulku ka qaato, aanay
tani waxba yeelayn.
Arintu si kastaba ha ahaatee, waxay dadka arrimaha dhaqaalaha fiirada u lihi
ka warwarsan yihiin, xaaladda khatar ah ee dhaqaale ahaan uu dalku ku sugan
yahay, Miisaaniyaddan cusub-na waxay in badani ku tilmaameen in ay tahay mid
aan cilmiyan, si xeel-dheer loo darsin, isla markaana aanu goaanka cusub ee
Xukuumaddu noqon doonin mid horumar aan jirin siyaadiya, balse uu yahay uun
mid sii naaxiya Fayraska Musuqmaasuq ee ragaadiyay Maamulka Somaliland.
..
Guddiga la-dagaalanka
Dhaqan-xumada oo ka hadlay Xadhigga Guddoomiyahooda ^ึ
X.Dool
Hargeysa (Haatuf):- Guddoomiyihii guddiga wanaag-farista iyo xumaan joojinta
Xaaji Ibraahim Dool ayay ciidanka B oolisku xabsiga u taxaabeen habeenimadii
Arbacadii ee 5/02/2002, iyaga oo ka soo qabtay gurigiisa oo ku yaala
xaafadda Cabbaaye ilaa iyo haddana ma cadda sababta keentay xadhiggiisa,
dawladduna wax war ah kamay soo saarin.
Shir-jaraaid oo ay shalay gelinkii dambe ku qabteen xaruntooda xubnaha
guddigaasi waxa ay ku sheegeen inay la-yaab ku noqotay xadhiga
guddoomiyahooda Xaaji Ibraahim Dool oo aanay garanayn sababta loo xidhay
markii ay dawladda la xidhiidheen aan wax war iyo tafaasiil ah laga siin
masuuliyiintii ay la xidheena ay ka gaabsadeen sababta xadhigiisa keentay
iyo cidda uu u xidhan yahayba.
Waxaase intaas oo dhan ka daran ayay ku yidhaaheen shirkooda jaraa^าid in
Xaajiga oo xabsiga ku jira loo diiday in wax cunto iyo dawo ah loo geeyo iyo
in la arkaba, isaga oo Xaajigu qaba xannuunka macaanka da^าdiisuna ay aad u
weyn tahay isaga oo ah 75-jir.
Bilad sharaf baa la idin siin oo abaalmarin baydin heli mooyee marna
ismaanu lahayn xadhig baa la idiinku abaal gudi, sidaa waxa yidhi Xaaji
Cawl Xuseen Cali oo ah guddoomiye ku xigeenka guddiga wanaag-farista iyo
xumaan joojinta oo shirka jaraaid ka hadlay, isaga oo intaa ku daray in
hawsha ay hayeen oo ah wanaaga oo dadka la faro xumaantana laga joojiyo ay
dawladda iyo dadweynuhuba ogyihiin. Taas oo dan u ah dadka iyo dalkaba,
intii ay hawsha wadeena laga gaadhay faaiidooyin badan.
Marka la eego dhinaca sharciga, waxa uu sheegay inay bilawgiiba hawshooda la
socodsiiyeen wasaaradda diinta iyo awqaafta ee Somaliland markii uu wasiirka
awqaaftu arkay hawlaha ay qabanayaana uu siiyay qoraal uu kaga codsanayo
wasaaradda arrimaha gudaha iyo madaxda gobolada iyo degmooyinka inay gacan
ku siiyaan hawshooda. Qoraalkaasi oo loo qaybiyay saxaaafadd, uuna ku
saxeexan yahay wasiirka diinta iyo awqaafta Sh. Maxamuud Suufi Muxumed,
soona baxay 27/12/2002. waxa raacsan qoraal kooban oo uu raaciyay taliye ku
xigeenka Booliska Siciid Ismaaciil oo uu Booliska kaga codsanayo inay
culimadan gacan siiyaan.
Ugu dambayn waxa ay dawladda ka codsadeen in Xaaji Ibraahin Dool loo
oggolaado in cuntada iyo daawada loo geeyo iyo in la booqan karo lana arko
xaaladdiisa. Waxaa kale oo ay codsadeen in si caddaalad ah arrintiisa loo
baadho.
Xaaji Ibraahim Dool oo guddoomiye u ah guddigan waxa la sheegay inuu markii
hore ahaa ganacsade, dhawaana uu ka soo wareegay magaalada Muqdisho oo uu
goobo ganacsi ku lahaa intii uu Hargeysa ku sugnaa, waxa uu abaabulay
guddigan wanaag-farista iyo xumaan joojinta oo ka shaqeeya la dagaalanka waxyaabaha liddiga ku ah shareecada iyo dhaqanka sida mukhaadaraadka,
sinada, fiidyawyada lagu daawado aflaamta xun-xun iwm.
Marka laga reebo caasimadda Hargeysana waxay laamo ku leeyihiin qaar ka mid
ah gobolada iyo degmooyinka dalka oo ay ka hawlgaaan.
..
Dood Cilmiyeed lagu gorfeeyey
suurtagalnimada Doorasho xalaal ah oo ka
dhacda Somaliland
Harg (Haatuf):- Dood-cilmiyeed ku saabsan baaxadda hawsha hortaala gudida
doorashooyinka iyo baahida loo qabo sidoo loo heli lahaa doorashooyin
madax-bannaan oo xaq ah ayaa habeenimadii Jimcihii 6-dii February 2002
lagtu qabtay Hotelka Ming-sing ee Hargeysa.
Dood-cilmiyeedkaas oo uu soo diyaariyay Akaademiga Nabadda iyo horumarinta
(A.P.D), waxa lagu lafo-guray baaxadda ay leedahay hawsha culus ee u taal
guddiga doorashooyinka, caqabadaha ka hor iman kara qabashada doorashooyin
madaxbannaan oo Somaliland ka dhaca, xilka iyo waajibaadka guddida.
Qodobadii kale ee lagaga hadlay madashii shirkaa waxa ka mid ahaa waxyaabaha
ilaa hadda qabyada ka ah, doorashooyinka iyo sidii loo dhammaystiri lahaa.
Sidoo kale waxa la isla qaatay inaan dadka intiisa badani fahamsanayn
hannaanka wax loo doorto.
Doodaas waxa inteeda badani dhexartay guddiga doorashooyinka, ururada
siyaasada, xubno ka socday xukuumadda. Waxa kale oo iyana ka qaybqaatay
guddoomiye ku xigeenka golaha wakiilada C/qaadir Jirde, siyaasiyiin iyo
aqoonyahano madaxbannaan.
Xubnaha guddida doorashooyinka oo ka koobnaa shan qof oo kala ah;
Cabdillaahi Cabdi X. Cumar (C/llaahi Jawaan), Shukri X. Ismaaciil, Axmed
Aadan Cali Goodir, Maxamuud Garaad Maxamed iyo Maxamed Cabdillaahi.
Waxay ka hadleen caqabadaha ugu waaweyn ee ka hor imankara surtogalnimada
in la qabto doorashooyin xaq ah oo dalkaka dhaca. Guddiga oo farta ku fiqaya
qodobada ugu muhiimsan ee ilaa hadda ka dhiman shuruudaha doorashooyinka,
ayaa sheegay inay xukuumadda iyo Baarlamaanka ka sugayaan xeerarka ay ka
midka yihiin; xeerka gobollada iyo degmooyinka, xeerka jinsiyadda iyo xeerka
doorashada wakiillada.
Qodobada kale ee guddigu tilmaamay waxaa ka mid ahaa, in wacyigelin
ballaadhan oo lagu baraarujinayo dadweynaha la sameeyo, si dadku u fahmo
hannaanka doorashooyinka iyo in si degdeg ah loo soo dhammaystiro arrimaha
kale ee weli ka dhiman guddiga, sida qalabkii doorashooyinka, xarun lagu
kaydiyo agabyada kala duwan ee doorashada, iyo kharashkii shaqada lagu qaban
lahaa. Guddigu waxa kale oo uu caddeeyay baahida loo qabo sahamin degdeg ah
oo lagu xaqiijinayo goobihii doorashooyinku ka dhici lahaayeen iyo
diwaangelin lagu sameeyo dadka ka qaybgelaya doorashooyinka.
Sidoo kale guddoomiye ku xigeenka golaha wakiiladda Somaliland Md.
Cabdiqaadir Ismaaciil Jirde oo kaalintisa ka qaatay dood-cilmiyeedkaas, ayaa
si weyn uga hadlay dhibaatooyinka ka hor iman kara doorashooyin xaq ah oo
dalka ka dhaca ayaa sheegay in shacbiga reer Somaliland ku kala qaybsan
yihiin dhinaca fikradda doorashootyinka iyo dhinaca degaanka intaba.
Md. Cabdiqaadir wuxuu sheegay in caqabadaha qaarkood ay ka dhalan karaan
dhinaca is-gaadhsiinta, wuxuuna Md. C/qaadir tilmaamay inay jiraan dad badan
oo reer-guuraa ah isla markaa dhulka qaarkii aanay lahayn waddooyin loo
maro, taasina ay adkayn karto in si fudud loo gaadhsiiyo agabka
doorashooyinka. Isaga oo arintaa tilmaamayana wuxuu yidhi; Way adagtay inay
si siman xaqooda u helaan qofka jooga miyiga u dhaxeeya Buraan iyo Qardho.
Iyo qofka jooga magaalo.
Md. Jirde, wuxuu intaa ku daray in marka laga tago dhulka miyiga ah, aan
dadku si u wada arag doorashooyinka. Marka laga tago dadka magaalooyinka ku
nool, xataa Hargeysa ayaan isku mid ahayn, xaafadaha qaar baan danba ka
lahayn, qaarna way u heelan yihiin, ayuu ku daray Cabdiqaadir.
Md. Cabdiqaadir, wuxuu caddeeyay in loo baahan yahay xaqsoor caddaalad ku
dhisan iyo daacadnimo hawsha lagu wado, taas oo uu ku tilmaay inay keeni
karto inay ku dhiiradaan ka qaybgalka doorashooyinka. Waxa kale oo uu Md.
Jirde ku taliyay inaan guddida loo gacan dhaafin hawsha loo igmaday oo aanay
jirin cid gudub carartaa, sidii buu yidhi dhacday waqtigii ay socotay
Aftidii distoorka loo qaaday.
Md. Jirde, wuxuu ka digay inaan dhinacna isku deyin sidii ay doorashooyinka
ugu mari lahayd waddooyin khaldan. Waxyaabaha dhibta keeni karaa, ku
shubasho keliya uun maaha, balse waxa dhici karta dadka oo kharash lagu
kaxaysto oo cod-bixiyuhu u raaco hadba meesha u dakhliga roon, ayuu ydihi Md. Cabdiqaadir.
Waxa kale oo dood-cilmiyeedkaa ka qaybgalay qaar ka tirasn ururada
mucaaridka, kuwaas oo ay ka mid ahaayeen SAHAN, UCID, BIRSOL, UMAD
IYO ururka Dawladda ee UDUB, kuwaas oo nuxurka dooddooda intiisa badani ku
saabsanaa sida ay xukumaddu ugu takri-fasho hantidii ummadda ka dhaxaysay oo
ay tilmaameen in ay si gaar ah ugu maalgeliso ururka UDUB.
Madaxda ururadu waxay tibaaxeen inaan doorasho xaq u dhacdaa ka suurtogeli
Karin xukuumadda talada haysa.
Qaar ka tirsan ururada ayaa walaac ka muujiyay degmooyinka xad-dhaafka
ah ee xukuumaddu bixisay oo aan weli xuduudo cayiman loo samayn.
Mucaaridku waxay guddida doorashooyinka waydiiyeen inay leeyihiin awood ay
ku ilaaliyaan in hantida qaranka cid gaar ahi ku tagri fasho, taas oo
guddidu caddaysay inaan dastuurku xaq u siin dabagalka arrimaha dhaqaalaha,
balse u xilkoodu ku kooban yahay ilaalinta iyo dabogalka aftida
doorashooyinka. Dhinaca kale xubno ka socday UDUB, ayaa iska difaacay eedaha
mucaaridku u soo jeediyay, iyaga oo dhinacoodana sheegay in doorashooyinku
si xaq ah u dhici karaan, haddii si wadajir ah looga halgalo.
Sidoo kale Caasha Geelle Diriye oo sheegtay inay xubin ka tahay Baarlamaanka
maamul-goboleedka Puntland, oo ka tirsanayd martisharafkii kulnkaa, ayaa
guddida doorashopoyinka iyo xukuumadda weydiisay suaal ku saabsan muranka
la xidhiidha gobollada Sool iyo Sanaag, oo laba dhinacba ay maamuladooda ku
darsadeen marka ay ka hadlayaan dhulka ay xukumaan. Suaashaasina waxay u
dhignayd sidan:
Labada gobol ee Sool iyo Sanaag oo degaan ahaan Somaliland ka mid ah,
haddana ay labada dawladoodba sheegtaan, arrintaa ma ka soo saarteen xal cad
oo lagu kala baxo?
Suaashaas oo ahayd mid aancidina filayn waxa jawaab ka bixiyay wasiirka
waxbarashada Axmed Yuusuf Ducaale oo yidhi, Caasha waxaan leeyahay Sool iyo
Sanaag waa Somaliland cid kalena waxba laga weydiin maayo.
Urur-Siyaasadeedka ASAD oo ka jawaabay eedaymo loo jeediyey
Harg (Haatuf):- Urursiyaasadeedka ASAD, ayaa si kulul uga jawaabay eedayno
kala duwan oo ay u soo jeediyeen madaxda sarsare ee xukuumadda Samaliland
iyo Xoghayahya guud ee ururka UDUB.
Urursiyaasadeedka ASAD, waxa kale oo uu cambaareeyay tallaabada kordhinta
qiimaha cashuurta ee dhawaan xukuumaddu ku dhaqaaqday.
Warsaxaafadeed uu ururka ASAD kaga hadlayo arrimahaas, wuxuu u qornaa sidan:
Beryahan dambe waxa warbaahinta Hargeysa ka muuqday warar dacaayad ah oo
aan sal iyo raad toona lahayn oo shaacinayaan madaxda sare ee xukuumadda iyo
ururkooda UDUB ee ay isku dhafan yihiin. Wararkaa waxa ka mid ahaa waraysi
uu bixiyay Xoghayaha guud ee UDUB February 1 2002, kuna soo baxay wargeyska
Haatuf, lagana baahiyay Tv-ga Hargeysa.
Hadalladiisaa waxa ka mid ahaa ASAD distoorkii way diideen, dadkana way
diideen markaa Ilaahayna way diideen. Isla markaana xoghayaha UDUB wuxuu
tibaaxay inay ASAD ka dambeeyeen qaraxyadii loo geystay xafiisyada UDUB.
Arrinta labaad waxay tahay hadal uu madaxweyne Cigaal Berbera ka jeediyay
kulan uu yeeshay odayaasha degaankaas, taas oo uu sheegay inuu gaashaanka ku
dhuftay goaan ay ASAD iyo SAHAN ku sheegeen inay u hawgelayaan dhisidda
dawlda distoorka waafaqsan, isla markaana wuxuu xusay inay rag siyaasiyiin
ahi ku hanjabeen in dagaal dhacayo iyo inay ciidan saarayaan, isaga oo farta
ku fiiqay degaanka Burco iyo degaamo bari ka xiga.
Madaxweyne ku xigeenka ayay isna ka soo yeedhay munaasibaddii aasaaska
ciidanka qaranka, inay ciidamadu u diyaargaroobaan wax ka qabashada nimanka
dagaal wadayaasha ah.
Sidaas darteed waxaad moodaa madaxda xukuumadda iyo bahdooda UDUB inay
Caado u noqotay beenta qaawan ee ay faafinayaan, iyaga oo isticmaalaya
Warbaahinta la wada leeyahay, habdhaqankooduna waa mid ka tagsan asluubta siyaasadda iyo dhaqankeena wanaagsan, waxaanu se leenahay isbahaysiga ASAD
marna ma wado dagaal iyo rabshad, kamana dambeeyo qaraxyada xafiisyada UDUB, Xaasha, isla markaana dhaqamada noocaas ah isbahaysiga ASAD ma samayn, mana samayn doono.
Xoghayaha UDUB, waxaa afkiisa laga hayaa inuu garanayo cidda wax qarxisay ee
ASAD ka tirsan, bale haddii aanay taasi beenti ahayn muxuu ugu gudbin waayay
xeer-ilaalinta iyo maxkamadda, caddayntiisana u geyn waayay sharciga hortiisa.
Ta kale waxa aan muran ku jrin in kuwa Ilaahay diiday, taladii dadkana
diiday, dastuurkana diiday ay yihiin xukuumadda iyo bahdooda UDUB, waxaana
markhaati u ah taas beenta aad dadka la hortaagan tihiin iyada oo kitaabkii
Ilaahay la idinku dhaariyay, ku tasarrufka hantida ummadda, caddaalad
darrada, talo maroorsiga iyo distoorka ummadda ka dhaxeeya oo aad danahiina
ku fushanaysaan, waana taa ta ASAD idinku diidan yahay, wuxuuna ASAD
aaminsan yahay inay xukuumaddu ku fashilantay inay dalka gaadhsiiso doorasho
xalaal ah, fashiladaasina waa ta keentay inaad bahdiina isugu abaal-guddaan
muddo-kordhin hal sano ah, idinkoo iska indho saabay sharciyaddii innaga
dhaxaysay iyo talo-wadaagii Jamhuuriyaddan lagu unkay.
Isbahaysiga ASAD wuxuu aaminsan yahay in xukuumaddu waddo qorshe ku
Abbaaran cabbudhinta xorriyatul qawlka iyo cabiridda rayiga, waxaanuna ka
Digaynaa dagaal baa la wadaa iyo waa la inagu soo duulayaa ay xukuumaddu ku
hadaaqayso inay keeni karto sii kala fogayn iyo isku dhacyo bulshada
dhexdeeda ah. Qorshaha midaynta qiimaha sarifka dollarka ururka ASAD, wuxuu
u arkaa inay tahay dhaqaale urursi ku salaysan Ka uruuso waxna ha u qaban,
ay ku ilaashanayaan danahooda gaarka ah.
Xukuumaddu waxay sare u qaaday qiimihii sharciga ahaa ee taagnaa 2,500 Sh.Sl. ah, waxayna gaadhsiisay kii suuqa madow oo uu halka dollar yahay
7,000 Sh.Sl. sidaas darteed shay kasta oo maanta la cashuurayo waxa ku
kordhay 300% (boqolkiiba saddex boqo), caalamkana laguma arag cashuur mar
kaliya saddex laab la korodhsado.
Xukuumadu waxay goaankan ku kacday iyada oo og duruufta nololeed ee dadkani
ay ku sugan yihiin, waxaana cad sidii caadada u ahayd inaanay xukuumada ceeb
ku ahayn inay sharciga ka tallaabsato, waayo goankan oo kale waxay ahayd in
laga ansixiyo wakiillada, balse toos bay xukuumaddu u dhaqangelisay, taasna
waxa ka dhashay qalalaase iyo is-baacsi, waxaana muuqata inay xukumadda iyo
bahdooda UDUB wadaan burburinta nabadgelyada iyo degganaanshaha aynu ku
jirno, waxaanu se leenahay waa in laga digtoonaado inay arimahaas oo kale
fowdo inagu geliyaan iyo xaalad-abuurka ay kolba meel kula kufayaan iyo
fadeexadaha ay kolba cid marmarinayaan.
Ayay ku soo af-jareen qoraalkooda.
..
Badhasaabka Saaxil oo ka hadlay
markab Denmark leedahay oo ku xayiran
Berbera
Berbera (Haatuf):- Badhasaabka gobolka Saaxil, isla markaana ah Maayorka
magaalada Berbera Xasan X. Maxamuud Warsame (Gadhweyne), ayaa sheegay
inaanay jirin ujeedo iyo dano gaar ah oo laga leeyahay qabashada markab laga
leeyahay dalka Denmark o dekedda Berbera ku xayiran mudo siddeed bilood ku
dhow, balse wuxuu ku dooday in markabkaa dhex loo hayo, kadib markii dadkii
markabkaa lahaa uu dhex maray muran ku saabsan lahaanshaha markabka.
Xasan Gadhweyne waxa uu ka jawaabayay waraysi uu wargeyska Jamhuuriya siiyay
guddoomiyaha jaaliyadda reer Somaliland ee Denmark Muuse Sh. Axmed oo ka
hadlay markabkaa iyo sababaha loo haysto. Sidaa darteed Xasan Gadhweyne
war-saxafadeed u soo saaray Khamiistii February 5, wuxuu iskaga duway
dhaliilo uu guddoomiyaha jaaliyadda reer Somaliland ee Denmark haysashada
markabkaa uga jeediyay masuuliyiinta Berbera, taas oo uu xusay inay
ujeeddooyin weecsan ka leeyihiin xayiraadda markabkaas.
Hase yeeshee, maayorka Berbera wuu beeniyay eedayntaas, wuxuuna hadalka
gudoomiyaha jaaliyadda ku tilmaaamay mid ka durugsan xaqiiqda arrinta
markabkaas.
Xasan Gadhweyne wuxuu sheegay inay arinta markabkaa galeen laba guddi oo
kala ah guddi wasiiro ah iyo guddi heer gobol ah si ay u soo afjaraan
muranka markabkaas, isla markaana wuxuu tilmaamay inay dawladda Somaliland
arrinta markabkaa u gudbisay dawlada Denmark, ugana warrantay xaalkiisa.
Waxaan ogaysiinayaa guddoomiyaha jaaliyadda inay dekeda Berbera bil kasta
ka gooshaan boqolaal maraakiiib iyo doonyo ah oo uu mid waliba hawshiisa si
caadi ah u dhammaysto, iyada aan cidi qabsan ama aan lagu farogelin
hantidooda, ayuu yidhi Mayorka Berbera, wuxuuna ku celceliyay inuu
markabkaasi meesha u yaal, loona hayo ciddii iska lahayd, balse aanay jirin
sabab iyo dan gaar ah oo loo haystaa.